Σπύρος Χατζηγιακουμή

Ο Σπύρος Χατζηγιακουμή γεννήθηκε στη Συρκανιά της Κυθρέας το 1932. Γόνος της πολυμελούς οικογένειας του Κώστα και της Ελένης Χατζηγιακουμή, φοίτησε στο δημοτικό σχολείο Χαρδακιώτισσας και ακολούθησε το επάγγελμα του πατέρα του, που ήταν βοσκός. Το 1953 νυμφεύθηκε την Ειρήνη Γιάννη Ζήσιμου από τον Λάρνακα της Λαπήθου, με την οποία απέκτησε τέσσερα παιδιά: τον Ανδρέα, τον Κώστα, τον Γιάννη, που μετονομάστηκε σε Σπύρο μετά τον θάνατο του πατέρα του, και τη Χρυστάλλα.

Ο ήρωας, που κατατάγηκε στις τάξεις της ΕΟΚΑ το 1955 και ανέλαβε σαν σύνδεσμος και τροφοδότης των αντάρτικων ομάδων στην περιοχή του Πενταδακτύλου, συνελήφθη κατά την έφοδο του βρετανικού στρατού στην Κυθρέα στις 12 Οκτωβρίου του 1958 και κατέληξε μαζί με άλλους αλυσοδεμένος στον στάβλο της μάντρας του Σαββή του Καλογήρου. Στις 13 του μήνα στις 9 το βράδυ κλήθηκε για ανάκριση και βασανίστηκε βάναυσα. Το επόμενο πρωί μεταφέρθηκε από Άγγλους ένοπλους στρατιώτες και Τούρκους επικουρικούς στην οροσειρά του Πενταδαχτύλου όπου του ζητούσαν επίμονα να δείξει κρησφύγετα των καταζητουμένων. Αρνούμενος να υπακούσει ξυλοκοπήθηκε άγρια επανειλημμένα. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε πίσω στο μανδρί, όπου συνεχίστηκαν τα βασανιστήρια. Ο ήρωας παρέδωσε το πνεύμα στις 16 Οκτωβρίου.

Στις 17 του μήνα Άγγλοι στρατιώτες μετέφεραν στο χωριό νεκρό τον Σπύρο Χατζηγιακουμή και κατευθύνονταν προς το νεκροταφείο. Οι κάτοικοι του χωριού, που αντιλήφθηκαν τις προθέσεις των Άγγλων να τον θάψουν, όρμησαν στους δρόμους αγνοώντας τον περιορισμό, απέσπασαν τον νεκρό και τον μετέφεραν στην εκκλησία της Αγίας Άννας όπου τελέστηκε η κηδεία. Η χήρα του, Ειρήνη Χατζηγιακουμή, περιγράφοντας τα πόδια του, είχε πει πως αυτά ήταν τρυπημένα λες και κρατούσες μπάρα με βελόνες και τον κτυπούσες, ενώ γυναίκες που ξεσκέπασαν το νεκρό, διαπίστωσαν πως το κεφάλι του από πίσω ήταν κούφιο, και στο κάτω μέρος της κοιλιάς υπήρχε τρύπημα από ξιφολόγχη.

Στην ταφή του, που έγινε υπό την απειλή των όπλων, ο ιερέας σκόπιμα δεν έριξε χώμα στο φέρετρο για να γίνει το βράδυ εκταφή του νεκρού για νεκροψία, την οποία οι Άγγλοι δεν είχαν διενεργήσει όπως προβλεπόταν. Ο τάφος όμως φρουρείτο τόσο από στρατιώτες όσο και από ελικόπτερο για δέκα μέρες και η εκταφή ήταν αδύνατη. Η σύζυγός του μετά την ταφή δήλωσε: «Είμαι περήφανη για τον άντρα μου. Χαλάλι της Ελλάδας και της Κύπρου και της Πατρίδας ο άντρας μου».

Όσες προσπάθειες έκανε η οικογένεια για να λάμψει η αλήθεια έπεσαν στο κενό. Στη θανατική ανάκριση του τότε ιατροδικαστή Χρίστου Ιωαννίδη με ημερομηνία ένα χρόνο μετά τη δολοφονία, η αιτία θανάτου του έμεινε αναπάντητη (open verdict), αφού όπως ο ίδιος περιέγραφε στην έκθεσή του, οι εξηγήσεις που έλαβε από τα εμπλεκόμενα πρόσωπα, δεν ήταν πειστικές. Στην πραγματικότητα, οι άνδρες των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, σε μια προσπάθεια να καλύψουν το αποτρόπαιο έγκλημά τους, είπαν αργότερα πως ο Χατζηγιακουμή επιχείρησε να αποδράσει και στην προσπάθειά του αυτή έπεσε από ένα λόφο και χτύπησε θανάσιμα στο κεφάλι.

Πρόσφατα, η βρετανική εφημερίδα «Mail on Sunday» αναφέρθηκε στο κέντρο κράτησης της Κυθρέας και τους βασανισμούς που υπέστησαν εκεί κρατούμενοι αγωνιστές, στηριζόμενη στις μαρτυρίες του τότε Grenadier Guard, Τζέιμι Έικιν, όπως καταγράφηκαν στο βιβλίο «Unsung Heroes and a few villains» του Algy Cluff. Ο Eikin μαζί με δύο συναδέλφους του ήταν φρουρός έξω από το κέντρο κράτησης της Κυθρέας και τη νύχτα που βασανίστηκε ο Χατζηγιακουμή άκουγε τις κραυγές του μαρτυρίου. Ο φίλος του, Ταγματάρχης Μάικλ Στιούρτον, μαθαίνοντας από τον ίδιο τα συμβάντα και θέλοντας η υπόθεση να φτάσει στα αυτιά του ίδιου του Κυβερνήτη, Χιου Φουτ, χωρίς να διακινδυνεύσει συγκάλυψη των γεγονότων από τον στρατό, πήγε στον ιδιαίτερο γραμματέα του, Ρομπ Μπράουνινγκ, μαζί με τον οποίο ετοίμασαν επίσημη επιστολή καταγγελίας.

Όταν ο Κυβερνήτης ενημερώθηκε για τα όσα φρικτά είχαν λάβει χώρα στους λόφους της Κυθρέας, έδωσε εξοργισμένος εντολή να τον συνοδεύσουν στο σημείο. Η επικείμενη έφοδος του Κυβερνήτη στο κέντρο κράτησης διέρρευσε και οι υπαίτιοι του θανάτου του Χατζηγιακουμή φρόντισαν να κρύψουν κάθε ίχνος. Έτσι όταν πια έφτασε ο Κυβερνήτης δε βρήκε απολύτως τίποτα που να αποδεικνύει όσα είχαν καταγγελθεί, παρά μόνο στιβαγμένους κρατούμενους να κείτονται σε άθλιες συνθήκες μέσα στον αχυρώνα.

Παρά τη σφοδρή εχθρότητα που δέχτηκαν οι δύο πρωτεργάτες της αποκάλυψης από τον στρατό και την προσπάθεια παραποίησης των όσων συνέβησαν, μερικά χρόνια αργότερα δύο αξιωματικοί του στρατού που είχαν σχέση με το ανακριτικό κέντρο, αναγκάστηκαν σε αποχώρηση από τον στρατό. Σήμερα, η οικογένεια του ήρωα βρίσκεται σε αναμονή, ώστε το όνομά του να συμπεριληφθεί στην αγωγή που ξεκίνησαν εδώ και καιρό επιζήσαντες αγωνιστές εναντίον της βρετανικής κυβέρνησης για τα βασανιστήρια που υπέστησαν από Άγγλους στρατιώτες.

ΠΗΓΕΣ:

Γιώργος Στ. Πετάσης, Η κωμόπολη της Κυθρέας. Ιστορική, αρχαιολογική, πολιτιστική και λαογραφική επισκόπηση, Λευκωσία 1992.

Κέντρο Έρευνας και Τεκμηρίωσης του Αγώνα της ΕΟΚΑ-ΙΔ.Α.Α.Ε.

Ελίνα Σταματίου, «Αποκλειστικό: Τα έγγραφα για το θάνατο από βασανιστήρια του Σπ. Χατζηγιακουμή-Καίνε τη Βρετανία», Ρεπόρτερ, 31/05/2018.