ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας λειτούργησαν στην Κυθρέα τα δύο πρώτα δημοτικά σχολεία (αρρεναγωγεία). Και τα δύο ιδρύθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα στα 1855, με δασκάλους Κυθρεώτες γυρισμένους στο εξωτερικό: Ιερουσαλήμ, Αίγυπτο, κλπ. Το ένα βρισκόταν στην ενορία του Αγίου Αντρονίκου και το άλλο στην ενορία της Χαρδακιώτισσας της Κυθρέας. 

Στα 1856 λειτουργούσε ιδιωτικό σχολείο στην Κυθρέα με δάσκαλο τον Χατζηκωνσταντίνο παπα – Πέτρου. Τα παιδιά στο σχολείο αυτό διδασκόταν Αλφαβητάρι, Οχτώηχο, ψαλτήρι και Απόστολο, δηλαδή τα Κοινά Γράμματα. Στα 1860 έφθασε στην Κύπρο από τα Ιεροσόλυμα ο Χατζηχριστόφορος Χατζηπετρή, ο οποίος ήταν Κυθρεώτης και ίδρυσε αλληλοδιδακτική σχολή ιδιωτική στην Κυθρέα. Σαν δίδακτρα πλήρωναν οι μαθητές την εποχή εκείνη τέσσερα γρόσια τη βρομάδα ο καθένας.

Ύστερα από λίγα χρόνια και συγκεκριμένα στα 1868 ήλθε στην Κύπρο από το εξωτερικό – την Σμύρνη όπου είχε σπουδάσει – ο Κυθρεώτης Μιχαήλ Σεβέρης, αδελφός του Χριστόδουλου Σεβέρη. Η εκκλησία του Αγίου Αντρονίκου έχτισε τότε το αλληλοδιδακτικό σχολείο μέσα στον περίβολο της και ο Σεβέρης έγινε ο δάσκαλος του σχολείου.  Το σχολείο αυτό διεύθυνε επιτροπή, η οποία εξέδιδε εισιτήρια στους μαθητές για σαράντα, πενήντα και εξήντα γρόσια κάθε χρόνο.

Την ίδια χρονιά, με δαπάνες της εκκλησίας της Αγίας Μαρίνας, χτίστηκε και παρθεναγωγείο μέσα στον δικό της περίβολο. Πρώτη δασκάλα που διορίστηκε στο παρθεναγωγείο αυτό ήταν η Πολυξένη παπα – Ζαχαρία και δεύτερη η Δέσποινα Χατζηλουκά, κι οι δύο από την Κυθρέα και απόφοιτοι του παρθεναγωγείου Φανερωμένης.

Στα 1868 χτίστηκε αρρεναγωγείο, αλληλοδιδακτικό σχολείο στην ενορία της Χαρδακιώτισσας της Κυθρέας όπου δίδαξε ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος από την Κωνσταντινούπολη μέχρι το 1878. Πριν από το 1868 δίδασκαν γράμματα στα μικρά παιδιά ιερείς και μερικοί λαϊκοί με αμοιβή 1 γρόσι τούρκικο κάθε βδομάδα από κάθε μαθητή. Από ιερείς αναφέρουμε τον παπα – Ζαχαρία Ιωάννη Χατζήπαπα και τον Ιερομόναχο Σίλβεστρο, που δίδασκαν στους μικρούς μαθητές το ψαλτήρι και την Οκτώηχο. 

Αργότερα, χτίστηκε με δαπάνες και δίπλα από την εκκλησία της Συρκανιάς γύρω στα 1940 μια αίθουσα, όπου φοιτούσαν η πρώτη και δεύτερη τάξη των δημοτικών της Συρκανιάς και της Χαρδακιώτισσας. Η αίθουσα αυτή λίγα χρόνια μετέπειτα καταργήθηκε και όλοι οι μαθητές των ενοριών Συρκανιάς και Χαρδακιώτισσας φοιτούσαν στο νέο δημοτικό σχολείο που χτίστηκε στην ενορία Χαρδακιώτισσα, στη θέση που βρισκόταν χτισμένο το παλιό δημοτικό σχολείο. Το σχολείο αυτό λειτούργησε τη σχολική χρονιά 1961-62 όταν Διευθυντής ήταν ο μ. Ανδρέας Τσιάρρης.

Στα χρόνια της Αγγλοκρατίας, για τα σχολεία στην Κυθρέα έχουμε τη σπουδαία έκθεση του πρώτου Άγγλου Τμηματάρχη Παιδείας Σπένσερ, που παρέχει μια εικόνα της κατάστασης των σχολείων της Κυθρέας κατά τη δεύτερη χρονιά της κατοχής, η οποία πάντως απεικονίζει εκείνη που προϋπήρχε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Πριν από την τουρκική εισβολή λειτουργούσαν στην Κυθρέα τρία δημοτικά σχολεία, όπου τα παιδιά έπαιρναν τα πρώτες βάσεις για τη ζωή. Τα δύο λειτουργούσαν το ένα στην Χαρδακιώτισσα και το άλλο στον Άγιο Ανδρόνικο, ενώ το τρίτο δημοτικό σχολείο λειτουργούσε στην ενορία Χρυσίδα. Από αυτά το μεγαλύτερο ήτανε το δημοτικό σχολείο του Αγίου Ανδρονίκου, γιατί, σ’ αυτό φοιτούσαν παιδιά από τις τρεις κάτω ενορίες της Κυθρέας: Τον Άγιο Γεώργιο, τον Άγιο Ανδρόνικο και την Αγία Μαρίνα.

Η μεγάλη, εξάλλου, δίψα για μάθηση που επικρατούσε τα τελευταία χρόνια στην Κύπρο και ειδικότερα στην Κυθρέα, καθώς και το πολύ ψηλό μορφωτικό επίπεδο, ανάγκασε το Υπουργείο Παιδείας να ιδρύσει στην Κυθρέα λίγα χρόνια πριν από την τουρκική εισβολή – συγκεκριμένα στα 1969- και Περιφερειακό γυμνάσιο, διτάξιο στην αρχή, τριτάξιο στη συνέχεια και τετρατάξιο μετέπειτα. Στο ολοκαίνουργιο τούτο γυμνάσιο Κυθρέας – που αποτελούσε στολίδι για όλη την περιοχή – φοιτούσαν μαθητές, τόσο από την ίδια την Κυθρέα, όσο και από τα χωριά της γύρω περιοχής: τη Βώνη, το Νέο Χωριό, το Τραχώνι, το Παλαίκυθρο και το Έξω Μετόχι.

Πληροφορίες για το γυμνάσιο Κυθρέας – που αφορούν το ιστορικό της λειτουργίας και της εξέλιξης του – παίρνουμε από σχετική έκδοση για τα κατεχόμενα γυμνάσια μας, όπου αναφέρονται τα εξής:

Σε ένα ήσυχο καταπράσινο μέρος έξω από την κατοικημένη περιοχή της κωμόπολης βρισκόταν το νεόκτιστο σχολικό κτίριο του Γυμνασίου Κυθραίας, που άρχισε τη λειτουργία του κατά τη σχολική χρονιά 1969-70.

Σ’ αυτό το κτίριο μεταστεγάστηκαν οι μαθητές τον Ιούνιο του 1970. Από το Σεπτέμβριο του 1969 και μέχρι την αποπεράτωση του Γυμνασιακού κτιρίου το σχολείο λειτουργούσε σε τρία οικήματα της κωμόπολης. Στο κυρίως οίκημα, ιδιοκτησία της κ. Μαίρης Καραπατάκη, στεγάστηκαν οι μαθητές σε τέσσερις αίθουσες του ανωγείου. Στο ισόγειο του οικήματος βρισκόταν το καφενείο του κ. Κ. Πετρούλη. Ο Διευθυντής, οι καθηγητές και η Γραμματεία χρησιμοποιούσαν ένα άλλο οίκημα του κ. Αντωνή Ανθούλη. Σ’ αυτό στεγαζόταν παλαιότερα η Ο.Χ.Ε.Ν. Κυθραίας. Στο μέσω της χρονιάς χρησιμοποιήθηκε και Τρίτη οικία που στο ισόγειο της βρισκόταν ο μύλος του κ. Μιχαήλ Κορέλη. 

Κατά τη σχολική χρονιά 1969-70 το Γυμνάσιο Κυθραίας λειτούργησε ως διτάξιο Γυμνάσιο με 85 μαθητές που κατανεμήθηκαν σε τρία τμήματα, δύο της Α’ τάξης και ένα της Β’ τάξης.

Πρώτος Διευθυντής του Γυμνασίου Κυθρέας διετέλεσε από το Σεπτέμβριο του 1969 μέχρι το Γενάρη του 1970 ο Κυθρεώτης εκπαιδευτικός δρ. Ανδρέας Κολίτσης.

Από το 1970-71 το Γυμνάσιο Κυθρέας έγινε τριτάξιο και κατά το 1973-74 τετρατάξιο με τμήματα πρακτικής και εμπορικής κατεύθυνσης. […]

Κατά την τελευταία χρονιά της λειτουργίας του το Γυμνάσιο Κυθρέας αποτελείτο από 341 μαθητές κατανεμημένους σε 11 τμήματα. Δίδασκαν σ’ αυτό 22 καθηγητές.

Κτιριακή κατάσταση: Το Γυμνάσιο Κυθρέας διέθετε 12 αίθουσες διδασκαλίας, 1 ειδική αίθουσα (τέχνης), 3 εργαστήρια (φυσικής, ξυλουργικής και οικοκυρικών), αίθουσα καθηγητών και 1 αίθουσα βιβλιοθήκης.

Από τα θρανία, τόσο των δημοτικών σχολείων, όσο και του γυμνασίου Κυθρέας, πέρασαν παιδιά που σήμερα έχουνε αξιοζήλευτες θέσεις στην κοινωνία μας και τιμούν με την παρουσία τους, τόσο τους δασκάλους και την κοινότητα τους, όσο και τους εαυτούς τους.

Πηγή: Γιώργος Πετάσης, Η κωμόπολη της Κυθρέας. Ιστορική, αρχαιολογική, πολιτιστική και λαογραφική επισκόπηση, Λευκωσία 1992.